یک گزارش توسط سه نهاد نظارت بر اینترنت و حقوق دیجیتال که از جمله با مشارکت دویچه وله منتشر شده است، نشان می‌دهد که چگونه جمهوری اسلامی در جنگ ۱۲ روزه از طریق روش‌های فنی پیشرفته ارتباط ایران را با اینترنت جهانی قطع کرد.در خرداد ۱۴۰۴ و در میانه جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران، جمهوری اسلامی بار دیگر ارتباط این کشور را با اینترنت جهانی قطع کرد. "خاموشی پنهان" عنوان گزارش تحلیلی تازه‌ای است که توسط سه نهاد برجسته در حوزه حقوق دیجیتال و نظارت بر اینترنت، یعنی گروه میان (Miaan Group)، ASL19 و پروژه IODA تهیه شده است.

این گزارش از جمله با مشارکت دویچه وله و چند سازمان دیگر به بررسی روش‌های فنی پیشرفته، تأثیرات گسترده این قطع ارتباط و علمکرد شاخص‌ترین ابزارهای عبور از فیلترینگ می‌پردازد.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله

گزارش نشان می‌دهد که قطعی ۱۴۰۴، برخلاف قطع اینترنت در آبان ۱۳۹۸ که به روش‌های ساده و قابل پیش‌بینی انجام شده بود، با استفاده از فناوری‌های پیچیده‌ای مانند آلوده‌کردن DNS (این روش از آسیب‌پذیری موجود در DNS استفاده می‌کند تا ترافیک اینترنت را به سمت سرورهای جعلی سوق دهد و یا درخواست‌ها را برای وب‌سایت‌های خارجی مسدود کند)، بازرسی عمیق بسته‌ها (روشی برای بررسی و مدیریت ترافیک شبکه) و محدود کردن پروتکل‌ها به صورت مرحله‌ای و متمرکز اجرا شده است.

این استراتژی پیشرفته، ضمن کاهش قابل توجه دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت جهانی، "ظاهری نسبتا عادی از اتصال اینترنت برای ناظران خارجی" به وجود آورد که به گفته این گزارش، "الگویی خطرناک در توسعه استبداد دیجیتال" ابداع کرده است.

امیر رشیدی، مدیر حقوق و امنیت دیجیتال گروه میان در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی می‌گوید جمهوری اسلامی از نظر فنی "تجربه بهتری" در قطعی اخیر داشته است: «ما این سطح از قطعی اینترنت را در آبان ۹۸ شاهد بودیم. در واقع حکومت در حال به روز کردن خود در این زمینه است. تفکیک پیچیده‌تری بین ترافیک داخلی و خارجی به وجود آورده است و در واقع روش هوشمندتری را استفاده می‌کند.»

در بخش دیگری از این گزارش پیامدهای حقوق بشری قطع اینترنت در زمان جنگ ۱۲ روزه بررسی شده است.

بیشتر بخوانید: اینترنت طبقاتی؛ بازتولید تبعیض در بستر دیجیتال

آنطور که در گزارش آمده است، قطع دسترسی به سرویس‌هایی حیاتی مانند "گوگل مپ" جان افراد را برای فرار به مکان‌های امن به خطر انداخت. همچنین مسدودسازی کدهای تأیید دو مرحله‌ای، دسترسی به ارتباطات امن را مختل کرد و شهروندان مجبور به استفاده از پلتفرم‌های داخلی و ناامن مورد تایید حکومت شدند که امنیت و حریم خصوصی کاربران را به خطر می‌اندازند.

در نهایت قطع اینترنت و دسترسی به کانال‌های ارتباطی، مستندسازی نقض حقوق بشر را به‌شدت محدود کرد.

خیز حکومت برای تشدید کنترل اینترنت

به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی از فرصت‌های پیش‌آمده برای قطع اینترنت، در راستای پیشبرد سیاست‌های خود در زمینه محدود کردن دسترسی شهروندان به اطلاعات آزاد بهره می‌برد. به گفته کارشناسان، حکومت روز به روز در حال توسعه توانایی‌های فنی و تکنولوژی خود در زمینه محدودیت اینترنت است.



امیر رشیدی با اشاره به پیشرفت حکومت در زمینه قطع اینترنت توضیح می‌دهد: «ما در تمام قطعی‌های اینترنت در گذشته شاهد روش‌هایی متفاوت بوده‌ایم. این یعنی سیستم قطع اینترنت جمهوری اسلامی خودش را مرتبا به روز می‌کند و به نسبت شرایط و وضعیتی که در آن قرار می‌گیرد، از روش‌های جدیدتر و بعضا بهینه‌تری استفاده می‌کند.»

او در ادامه می‌افزاید: «ما برای اولین‌بار شاهد بودیم که آن‌چیزی که اصطلاحا به آن مسیریابی BGP یا (Border Gateway Protocol) می‌گوییم، در این قطعی اخیر دچار مشکل نشد. در صورتی که در گذشته چنین اتفاقی می‌افتاد و از طریق قطع کردن مسیرها چنین کاری را انجام می‌دادند.»

عملکرد ابزارهای دور زدن سانسور

به دنبال قطعی اینترنت در جریان جنگ اسرائیل و ایران، مجموعه‌ای از ابزارهای دور زدن سانسور توانستند میلیون‌ها کاربر را آنلاین نگه دارند و واکنش سریع جامعه آزادی اینترنت مانع از خاموشی کامل شد.

بنا بر اطلاعات گزارش منتشر شده، سایفون با طراحی چندپروتکلی‌اش، ارتباط ۱.۵ میلیون کاربر را حفظ کرد. مرورگر سنو (Ceno) با شبکه‌ای غیرمتمرکز و همتا‌به‌همتا، شاهد افزایش تعداد کاربران بود. وی‌پی‌ان بی‌پس (BeePass) با آزمایش پیکربندی‌های مختلف، به شناسایی تاکتیک‌های سانسور کمک کرد و مرورگر تور (Tor) و فیلترشکن لنترن با سازگاری بالا و تکنیک‌های جدید، بخش مهمی از ارتباطات را باز نگه داشتند.

بیشتر بخوانید: وی‌پی‌ان‌های خطرناک و عواقب استفاده از آنان برای کاربران

امیر رشیدی می‌گوید، سایفون، لنترن و تور نسبت به گذشته موفق‌تر بوده‌اند و توضیح می‌دهد: «البته اگر بخواهیم به نسبت جمعیت ایران حساب کنیم، خوانندگان این مطلب ممکن است بگویند، ما نتوانستیم وصل شویم، اما ما این داده‌ها را با گذشته مقایسه می‌کنیم.»

رشیدی ادامه می‌دهد: «در گذشته وقتی اینترنت قطع می‌شد تقریبا هیچکدام از این ابزارها کار نمی‌کردند. این بار در واقع تا حدودی موفق شده بودند کاربران را به اینترنت وصل کنند. در نتیجه همانطور که سیستم جمهوری اسلامی برای اعمال قطعی‌ها پیشرفت می‌کند، تلاش‌های جامعه آزادی اینترنت نیز موثرتر واقع می‌شود و روش‌های بهتری را استفاده می‌کند.»

توصیه به کاربران

امیر رشیدی، محقق امنیت و دسترسی به اینترنت، معتقد است که کاربران باید قطع اینترنت را جدی بگیرند و خود را برای آن آماده کنند.

او به کمپینی در شبکه‌های اجتماعی به نام "متصل بمان" با هدف آگاهی‌بخشی به کاربران درباره اینکه چطور خود را از قبل برای شرایط قطعی اینترنت آماده کنند، اشاره می‌کند و می‌افزاید: «توصیه من به کاربران در ایران این است که این کمپین را دنبال و خود را برای شرایط قطع اینترنت آماده کنند. همچنین ابزارها را نصب و تمرین کنند. چون این ابزارها از آن دسته ابزارهایی نیستند که در شرایط عادی استفاده کنید و نیاز به تمرین از پیش دارند.»

"فیلتربان"، "نس‌نت" و "پس‌کوچه"، سه گروه فعال در حوزه حقوق دیجیتال و حق دسترسی آزاد به اطلاعات، با هدف آگاهی‌رسانی به مردم درباره راه‌های متصل ماندن و دسترسی به اطلاعات حتی در زمان اختلالات گسترده یا خاموشی، کمپین "متصل بمان" را راه‌اندازی کرده‌اند.

هدف این است که با به‌کارگیری آموزش‌های کاربردی و معرفی ابزارهای ویژه، کاربران برای زمان‌های بحرانی خاموشی اینترنت آماده شوند.